Wanneer Frankenstein rond waart in de keuken
Door Udo Pollmer

Gentechniek was gisteren, nu komt CRISPR/Cas, een procedé, waarbij geen vreemd DNA ingezet word , maar het beschikbare DNA eenvoudig herschreven word. Onlangs werden in Amerika zulke champignons toegelaten. Declareren hoeft men dat ook niet langer – en dat is nog maar het begin, zo orakelt Udo Pollmer.

Het Amerikaanse ministerie van landbouw heeft een genetisch veranderde champignon goedgekeurd: Hij krijgt geen drukplekken meer, word minder snel bruin en beland derhalve niet zo snel bij het afval. Die zaak was de praat niet waard, wanneer de autoriteit niet besloten zou hebben, dat een declaratie niet nodig was, omdat hier geen vreemd DNA tot inzet gekomen was. Het is iets heel nieuws: een levensmiddel, waarvan het erfgoed met het zogenaamde CRISPR/Cas-procedé herschreven werd. Men maakt daarbij gebruik van een principe, waarmee bacteriën zich gevaarlijke virussen van het lijf houden. Met speciale gen-scharen...

...verknippen ze het erfgoed van de aanvaller – en met deze scharen werd ook het gnoom van de paddenstoel bijgeknipt.

Met CRISPR/Cas werd het mogelijk, snel en precies het DNA van vele levende wezens te veranderen, delen uit hun erfgoed te verwijderen, opnieuw samen te stellen, of nieuwe kunstmatige gen-sequensen in te voegen. Daarmee laten genen zich naar believen herschrijven, bijna net zo elegant als met een schrijfprogramma. Dit heeft binnen drie jaar niet alleen een revolutie binnen de gentechniek teweeg gebracht, maar de gehele biologie op z’n kop gezet.

De beloftes maken sceptisch

Terwijl er vroeger debatten over de risico’s van een transplantatie van varkenshartkleppen waren, omdat op deze manier retrovirussen die zich in het varkens-DNA verbergen overgedragen kunnen worden, worden met CRISPR duizenden van deze retrovirussen zonder omhaal uit het gnoom verwijdert. De virussen zijn overigens nauw verwant aan het aidsvirus. Met deze techniek, zo word ons in het vooruitzicht gesteld, zal het eindelijk mogelijk zijn, talloze ongeneselijke ziektes succesvol te bestrijden. Wie zegt daar nu nee tegen?

Maar de beloftes maken ook skeptisch. Bijvoorbeeld wanneer er berichten over fretten opduiken, die op een Universiteit in Shanhai door CRISPR een bijzonder klein brein kregen. Dat feit kwam enkel aan het licht, omdat het dier nu als model getest wordt voor het zika-virus, dat kleine hersens bij pasgeborenen bewerkstelligt. Was hadden de onderzoekers oorspronkelijk met de fretten voor?

In China fokten onderzoekers beagles met dubbel zoveel spiermassa – dat officieel zou moeten helpen, spierverlies bij mensen te behandelen. Een toepassing in de vleesproductie ligt dan voor de hand of ook een inzet bij politiehonden. Misschien wekken de spieren ook de begeerte van sporters? Het allermeeste, dat in ontelbare laboratoria ter wereld op een goedkope manier ontwikkeld word, onttrekt zich aan onze waarneming.

Nu al begint de glans van CRISPR/Cas te verbleken. Een nieuwe, op RNA gebaseerde techniek genaamd C2c2 werd ontdekt, die nog meer mogelijkheden biedt. Maar ook hij zal wel spoedig ingehaald zijn. Chinese onderzoekers hebben bij het doorspitten van Amerikaanse gen-databanken een beter systeem geïdentificeerd, in de vakwereld argonauten genoemd – in de Griekse mythologie een partij schepen, die uitvoer om het Gouden Vlies te stelen. De gen-argonauten zijn sneller, preciezer en kunnen meer gen-kunststukjes.

Zelfs de bio-branche is geïnteresseerd

Delen van de bio branche lonken naar het procedé – het hoofd van het Zwitserse Biolandbouw-Onderzoek Urs Niggli is overtuigd, dat het daarmee mogelijk is, resistente, rijk dragende soorten te produceren, waar de bioboeren handenwrijvend naar op zoek zijn – en dat allemaal zonder die verfoeide gentechniek. Dan zouden ze ook af kunnen zien van problematische plantenbeschermingsmiddelen zoals koper.

Vertegenwoordigers van de Eco-szene verlangden daarop een muilkorf voor Niggli. Ze hebben kennelijk niet begrepen, dat deze nieuwe technologie zonder veel poeha al overal uit te oefenen is – desnoods in een Noord-Koreaanse spoelkeuken. Niemand kan dat controleren, niemand de manipulatie aan de levensmiddelen met zekerheid aantonen.

De tijd van transgene producten lijkt ten einde gekomen. In de nieuwe technologie investeren naast vele kleine starters, ook ondernemingen zoals Google of de Bill-Gates-Stichting. Wat daarmee aan het eind van de dag uitgespookt word, is niet langer een kwestie voor het onderzoek, maar van macht. Onze levensmiddelen zijn daarbij niet meer dan een zijdelings strijdtoneel. Eet smakelijk !