Endofyten
Door Udo Pollmer
Op de wei kunnen dieren vers gras genieten en vrij rond lopen. Maar ook daar kan het gebeuren, dat runderen of paarden onverwacht schade oplopen, zo waarschuwt Udo Pollmer. En daaraan zijn de veehouders niet schuldig.
De progressie van de kwekers heeft de luchthaven bereikt. Een paar jaar geleden is het Nieuw-Zeelandse plantenkwekers gelukt, de vogels, die het vliegverkeer in gevaar brengen te verjagen. Voor dit doel kweekten zij in het Duitse weidegras zo genaamde endofyten naar binnen. Sindsdien produceren de grassen giffen, die het vederwild de eetlust bederven. Bovendien gaan daaraan veel insecten dood. Wanneer er niets meer te eten is, dan reizen de vogels af.
Endofyten zijn micro-organismen, die zaadkorrels aantasten en die zich na de uitzaai in de groeiende planten uitbreiden. Deze grassen zijn...
...uiterlijk niet van “normale” exemplaren te onderscheiden. Enkele endofyten beschadigen hun gastheer, anderen versterken hen. Met de „juiste“ partner zijn de grassen robuuster en ze leveren duidelijk hogere opbrengsten. Daarom infecteren kwekers hun zaadgoed bewust met uitgekozen stammen.
De ecologische landbouw is in deze methode geïnteresseerd
Grassen met endofyten zijn niet alleen voor de vliegerij interessant, maar ook voor golfplaatsen, sportparken en overal, waar een onverwoestbaar siergras gewenst is of molshopen storen. Bijzonder aantrekkelijk zijn ze voor fruittelers en wijnboeren. De speciale grassen zij bijzonder geschikt voor het bedekken van de bodem voor deze inrichtingen – omdat de grassen ook hier de plagen buiten de deur houden. Dat bespaart plantenbescherming. Vanzelfsprekend is de ecologische landbouw in deze methode geïnteresseerd, omdat er geen gen-techniek verlangd word en het resultaat van deze kweek als “natuurlijke symbiose tot versterking van het immuunsysteem van de planten” verkocht kan worden.
Bij grassen komen schimmels van het geslacht neotyphodium tot inzet. Deze zijn nauw met de verwekkers van het zeer giftige moederkoren verwant. Het moederkoren-gevaar is uitgebannen, sinds de molenaars de aangetaste korrels routinematig uit het aangeleverde graan verwijderden. Daardoor is ons brood vandaag de dag veilig. Ook bij voedergraan worden ze gevreesd, omdat de toxinen bij biggen misvormingen veroorzaken.
Nu komen deze gifstoffen via de omweg endofyten weer in de kringloop terecht want de kwekers hebben er ondertussen enkele grassen mee uitgerust, die voor het voeren aan het vee verbouwd worden. Terwijl moederkoren op graan direct opvalt, is dat bij deze endofyten uitgesloten. Hun gif zit in het gras, in het hooi en in de gras silage. De boer bemerkt het pas, wanneer zijn vee ziek word. Voor mensen schijnt dat vooralsnog niet relevant te zijn, want hij placht geen weiland af te grazen. Maar een deel van de toxinen belandt in het vetweefsel van de dieren, en in de melk.
Zijn de giftige endofyten al in het broodgraan doorgedrongen?
Al een halve milligram ergovalin in een kilo gras – ergovalin is het belangrijkste neotyfodien-gif – maakt het vee ziek. De dieren komen niet meer aan, het puntje van de staart en oren sterven af, ze worden kreupel, verliezen hun hoeven, voordat ze sterven. Op grond van de verschillende gif cocktails in de grassen kunnen de symptomen sterk wisselen. Nieuwe kweeksoorten Duits weidegras en de verwante rohrschwingel hebben al aanzienlijke verliezen onder runderen, schapen en paarden veroorzaakt. In Amerika word de economische schade op jaarlijks een miljard dollar geschat.
Giftige endofyten komen in de vrije natuur ook voor, sommige planten benutten deze zelfs doelbewust, om zich voor te grote opdringerigheid van wilde dieren te hoeden. In de savanne verhinderen ze door opeenhoping van gif in de buurt van de wortelstok, een overbeweiding en dwingen zo de kudden om verder te trekken. Op paardenweides en andere omzoomde vlaktes kunnen paarden en runderen helaas niet uitwijken. Daar onze graansoorten zoals bekend tot de grassen behoren, zou het interessant zijn te onderzoeken, of de giftige endofyten al in het broodgraan of in de brouwersgerst aanbeland zijn. Het is denkbaar, want endofyten worden in de natuur bijvoorbeeld door zuigende insecten verspreidt. Daarvoor hoeven ze alleen maar in het gras te bijten. Smakelijk!
Literatuur
Cheplick GP, Faeth SH: Ecology and Evolution oft he Grass-Endophyte Symbiosis. Oxford University Press, New York 2009
Verma VC, Gange AC: Advances in Endophytic Research. Springer, New Delhi, 2014
Vanselow R: Giftiger Bodyguard. Endophyten – die unterschätzte Gefahr. Bayerns Pferde Zucht & Sport 2013;. 5: 55-59
Vanselow R: Ergotismus – Antoniusfeuer: Ein historisches Problem hoch aktuell. Tierärztliche Umschau 2015; 70: 176-182
Canty MJ et al: Ergot alkaloid intoxication in perennial ryegrass (Lolium perenne): an emerging animal health concern in Ireland?Irish Veterinary Journal 2014, 67: e21
Craig AM et al: The role of the Oregon State University Endophyte Service Laboratory in diagnosing clinical cases of endophyte toxicoses.Journal of Agricultural &. Food Chemistry 2014; 62: 7376−7381
Repussard C et al: Ergovaline and lolitrem B concentrations in perennial ryegrass in field culture in Southern France: distribution in the plant and impact of climatic factors. Journal of Agricultural &. Food Chemistry 2014; 62: 12707−12712
Rahmann G: Ressortforschung für den Ökologischen Landbau 2006. Landbauforschung Völkenrode 2006; Sonderheft 298
Vanselow R: Lange Suche nach den Ursachen tödlicher Weidetiervergiftungen. VFD 11. Juni 2013
Guerre P: Ergot alkaloids produced by endophytic fungi of the genus Epichloë. Toxins 2015; 7: 773-790
