Door Uwe Knop
Sinds aanvang van de „5-per-dag“ campagne in het jaar 2000, zijn volgens de Gezondheids-Nieuwsdienst van de Bondsrepubliek de klinische gevallen van onduidelijke maag-darm-ziektes met 80 % gestegen.1 Is hier nu sprake van een correlatie of is zelfs causaal verband aannemelijk?
Daarbij is het resultaat van de campagne maar bescheiden: weliswaar werd het publiek met de 5-per-dag-campagne 13 jaar lang intensiever bewerkt als met reclame voor prostaatcontrole, toch was het fruit appèl weinig vrucht- baar. Volgens het Robert-Koch-Instituut is “het aandeel personen die 5 porties groente –of fruit consumeren, nog altijd erg laag. 15 % van de vrouwen en 7 % van de mannen halen de aanbevolen 5 porties groente –en fruit per dag”2. Resultaatmeldingen klinken anders.
Dus moest men die actie onder belastinggeldverkwisting scharen en even het politieke gekrakeel rondom de luchthaven van Berlijn staken. Hoeveel miljoenen er in de kampanje vloeiden, daarover doet het 5-per-dag-bureau er bij navraag consequent het zwijgen toe. En niemand weet, in welke kanalen die weglekken.
Gebakken lucht in plaats van koele cijfers
Maar ondanks de beperkte resultaten is er toch een groeiend aantal ongewenste effecten. Al in 2007 waarschuwde de voedingsarts Maximilian Ledochowski uit Innsbruck: ”De groep patiënten, die ballaststoffen niet goed verdragen overkomt het vaak, dat ze naar de arts gaan, endoscopisch onderzocht worden, de diagnose van het prikkelbaredarmsyndroom krijgen en met de aanbeveling naar huis gaan, om zich gezond te gaan voeden. Volgen ze deze aanbeveling op, dan nemen ze nog meer ballaststoffen tot zich en komen in een vicieuze cirkel terecht, waar ze dan op eigen kracht nauwelijks nog uit kunnen komen. Volgens Ledochowski ligt het “kernprobleem er in,...
...dat er een aanbeveling gedaan word, veel ballaststoffen te eten.”3
Hierbij zou men vooral de “heavy-user” in de gaten moeten houden, die voor hun lichaam extra veel goeds willen doen, maar stiekem eigenlijk alleen maar hopen op een “slank figuur”. Anderen zouden groente en fruit het liefst rauw eten. Als eenpansgerecht met vleestoevoeging, zou hun spijsverteringskanaal daar geen moeite mee hebben, maar bij dezelfde hoeveelheid veganistische rauwkost zal menige darm luid protesteren en de campagne wat hoesten.
Volgens eigen zeggen eten 39 % van de vrouwen en bijna een vierde van de mannen minstens drie porties per dag.2 Kennelijk is de bereidheid gestegen om het eigen maag-darm-kanaal te overbelasten. Naast de ballaststoffen kunnen ook sorbitol en fructose tot winderigheid, diarree of buikpijn leiden. Het is niet moeilijk, een samenhang te vinden tussen de campagne en het groeiend aantal maag-darm-problemen.
Een acute bevestiging levert het Vakgenootschap voor voedings therapie en preventie (FET e.V.): “Inderdaad is hetzelfde ook uit de rapportage van de voedingsartsen te melden. In toenemende mate worden patiënten met chronische spijsverteringsproblemen, meestal met brijachtige ontlasting en winderigheid, door hun huisartsen voor advies doorverwezen. Vaak word een lactose intolerantie of fructosemalabsorptie vermoed. Niet zelden word bij de diagnostiek toch met ongewoon grote hoeveelheden van het verdachte veroorzakers getest. De getroffen patiënten rechtvaardigen zich vaak ermee, dat ze zich toch gezond voeden. Steeds vaker valt daarbij de schijnbaar schaamvolle bijzin, dat de symptomen steeds dan weerklinken, als het geconsumeerde over het algemeen als ongezond geldt.”4
Hetzelfde kan men afleiden uit de mededeling van het technische ziekenfonds: Landelijk zouden 17 % van de mensen onder minstens een levensmiddelen onverdraaglijkheid of allergie lijden, “bij elke tweede van hen overheersen die fases, waarin ze zich gezond voeden.”5 Enzymopathien door voortdurende irritatie van de darmen zijn niet zo verbazingwekkend.
Niet in de laatste plaats leveren zulke voorlichtingscampagnes ook ernstige ziektes op zoals orthorexie, een eetstoornis, waarbij de getroffenen dwangmatig gezond voeden. Martina de Zwaan (Kliniek voor psychosomatiek en psychotherapie van de medische faculteit Hannover) wijst op nog een donkere kant van het verhaal, want gezond eters zoeken de arts pas op, als zij in het dagelijks leven niet meer kunnen functioneren. De Zwaan: “Orthorektiker behoren in toenemende mate tot de clientèle van de voedingsartsen en dietisten, vooral om nog meer info over gezond eten te vergaren.”6 Hoeveel orthorektiker zouden er ondertussen onder de voedingsadviseurs zitten?
Nieuwe markten heeft het land nodig
Daarbij heeft de EPIC-studie de bewering dat, groenten en fruit bescherming bieden tegen kanker, voor eens en voor altijd naar het rijk van de fabelen verwezen.14 Zelfs Duitslands hoogste publieksvoorlichter inzake kanker, Rudolf Kaaks van het Duitse kankeronderzoekscentrum (DKFZ) moest ermee instemmen: “De vijf porties groente en fruit zijn met betrekking tot kanker helaas een hype gebleken.”7 Weliswaar vult Kaaks aan dat het er bij hart –en vaatziekten anders uitzag, maar alles spreekt ervoor, dat ook deze these in de afvalton met het opschrift “hype” zal belanden.
Nadat de kanker-aria al bij de EPIC-première gezakt is, hebben de voorlichters nu het mensenhart tot doelwit van hun kruiden -en wortelmissie uitverkoren. Maar ook hier kunnen zij geen nuttigheid bewijzen, want daartoe hadden ze de totale sterflijkheid met de groenten -en fruit consumptie moeten laten correleren. Zeldzamer wijze ontbreken deze gegevens in de EPIC-Studie, ofschoon die natuurlijk naar voren zijn gekomen. Bij navraag was men telkens niet thuis. Onder goede vrienden kan het alleen betekenen; wij kunnen meer zieken verwachten, als zij allemaal groente –en fruit naar binnen gaan wringen.
Maar de Duitse Maatschappij voor de Voeding staat als een rots in de branding en laat zich door feiten niet zo snel in de touwen jagen. Ze heeft daarom naar eigen goeddunken “het bewijs voor een bloeddrukverlagend effect bij verhoging van de groente –en fruitconsumptie als overtuigend geclassificeerd”. Daarbij houdt de DGE de DASH-Studies voor maatgevend.8 Het IQWiG, Instituut voor Qualiteit en Wetenschappelijkheid in het Gezondheidswezen, dat de tabellengegevens gewoonlijk zorgvuldig controleert, constateerde al maanden voor het DGE-paper: “Er liggen geen studies voor, die voldoende gegevens leveren voor het al dan niet nuttig verklaren van een voedselomstelling naar die speciale vorm van voeding, het DASH-dieet, dus veel groente en fruit bij patiënten met essentiële hypertonie. Volgens IQWiG is er nergens een “aanwijzing op een voor patiënten gerelateerd nut” te vinden.9 Dom gelopen.
Hier botsen niet gewoon twee meningen op elkaar; de verschillen zijn veeleer uitdrukking van de omstandigheid, dat het resultaat bij het IQWiG geen uitwerking op het bedrijfsmatig functioneren heeft. Daarentegen leven de DGE en haar leden van het advies verstrekken en met het geloof, dat men een menselijk lichaam door het “het voedselpatroon te veranderen”, kan ontwerpen (designen). De DGE ontwikkeld markten voor adviesraden en de Bondsregering ondersteund dat. Daarvoor tast zij in de zakken van haar burgers en laat hun met dit geld publiekelijk beleren.
Flater campagne
Kampanjes als 5-per-dag of IN FORM zijn nationale dressuurproeven, met het doel “Het consumptiegedrag van de Duitsers te verbeteren”.15 Noch BMELV noch DGE konden of wilden bij de vraag naar het bewijs t.a.v. het nut ervan, stelling te nemen.10 Ook het rijks Instituut voor Wetenschappelijkheid en Qualiteit in het Gezondheidswezen, IQWiG, heeft overeenkomstig eigen gegevens geen opdracht voor nutbepaling ontvangen – deze opdracht zou het ministerie voor gezondheid kunnen verlenen, dat immers ook bij de voedingskampanjes hun medewerking heeft verleend.
Hans-Georg Joost, directeur van het Duitse Instituut voor Voedingswetenschap DIfE, herhaalde dan in juni 2013, bij de presentatie van het nieuwe “Aktieplan Voedingsonderzoek” van Bondsonderzoeksminister Johanna Wanka, een van de hoofdredenen voor de vage gezondheidswaardes van levensmiddelen: Hier geeft het weliswaar vele associaties, maar zeer vaak ontbreekt hier het causaliteitsbewijs.11 Dat hindert de politici niet, bij de voedings-actieplannen verder op speculaties af te gaan. Zo werd Duitsland een reusachtig test-laboratorium – bij voeder experimenten worden vooral vrouwen als proefkonijnen op hun waarde geschat.
Wanneer de politiek zich al op het dunne ijs van de Ecotrophologie begeven wil, dan zouden Aigners en Wanka’s Kampanje niet op kapotgereden paarden en hun appeltjes zitten, maar spijzen en dranken aanwenden, waarvan hun nut in prospectieve observatiestudies ondersteund word. Hier word b.v. de koffie warm aanbevolen, want de epidemiologische databank m.b.t. de koffieconsumptie is aanzienlijk. De meest geliefde drank correleert met een daling van de mortaliteit, bescherming van de lever, speciaal tegen kanker, is nauwelijks nog weg te discussiëren en een preventieve werking is bij diabetisch zeer waarschijnlijk. Merk wel: Totdat bij de koffie een afsluitende causale samenhang bewezen is, zullen er nogal wat kopjes koffie door de kelen vloeien.12
Nut bewijzen of stoppen
Ofschoon het gevaar van kampanje-gerelateerde ziektes niet langer van de hand te wijzen is, voelt zich hier niemand verantwoordelijk voor. Dit is een geval voor EUVO 178/2002: Artikel 7 en 8 raadt aan dat “in bepaalde gevallen, waarin na een evaluatie van de beschikbare informatie de mogelijk gezondheid-schadelijke uitwerkingen vastgesteld worden, maar waarover wetenschappelijk nog onzekerheid bestaat, (…) voorlopig risicomanagement maatregelen ter verzekering van de in de gemeenschap gekozen hogere gezondheids-beschermings niveaus getroffen (zouden kunnen) worden, totdat verdere wetenschappelijke informatie voor een meer omvattende risicoanalyse beschikbaar is.”13
Daarvandaan luidt het vonnis over Aigner, Wanka, Bahr en haar ministerie: Schuldig bij gebrek aan bewijs ! Ofwel dient er bewijs op tafel te komen, dat voedingsregels en kampanjes daadwerkelijk nuttig zijn – of weer wat fatsoenlijks te eten, zonder een slecht geweten. Wie deze “Losgeslagen voorlichting” geen halt toe wil roepen, zou voor de schadelijke gevolgen rekenschap af dienen te leggen.
Uwe Knop is Voedingswetenschapper en auteur van Honger & Lust – het eerste boek tot Kulinarischen Körperintelligenz. Het is in juni 2012 in de Vito von Eichborn-editie BoD verschenen. Zie www.echte-esser.de
Literatuur
1. Gesundheitsberichterstattung des Bundes, GBE-Bund-Daten extrahiert im Mai 2013
2. Bundesgesundheitsblatt: „Obst- und Gemüsekonsum in Deutschland (DEGS1)“, 27. Mai 2013 (online publiziert)
3. SWR „Der Mythos von den Ballaststoffen“, swr.de, 11.1.2007 & BR „Absurde Ernährungsempfehlungen“, br.de, 6.6.2012
4. FET e.V.: „Wenn ernährungspolitische Maßnahmen eher schaden als nutzen“, 04. Juni 2013
5. TK Techniker Krankenkasse: „Essen mit Nebenwirkung: Fast jeder Fünfte reagiert allergisch“, 23. Mai 2013
6. Stuttgarter Zeitung: „Besessen vom gesunden Essen“, 11. Mai 2013
7. Berliner Zeitung: „Die Gefahr lauert im Speckbauch“, 26. April 2013
8. DGE-Stellungnahme: „Obst und Gemüse in der Prävention ausgewählter chronischer Krankheiten“, 2012
9. IQWiG Rapid Report: „Spezielle Ernährungsformen bei Hypertonie“, 19. September 2011
10. Anfrage an BMELV und DGE, April 2013: 1. Welche Belege liegen vor, dass ernährungspolitische Maßnahmen/Kampagnen des BMELV, die auf Ernährungsempfehlungen der DGE beruhen, einen sicher dokumentierbaren, gesundheitlichen Nutzen für die Bevölkerung bringen? 2. Von besonderer Relevanz ist die Frage: Wie sieht der dokumentierte Nutzennachweis aus, dass die prominente DGE/BMELV-Empfehlung “5x Tag Obst und Gemüse zu essen”, einen positiven Effekt auf die Gesundheit der Bundesbürger liefert?
11. DAZ: „Geldspritze für Präventions- und Ernährungsforschung“, 04. Juni 2013
12. Uwe Knop: „Bist Du krank, trink Bohnentrank“, NovoArgumente Online, 2. Mai 2012
13. Verordnung (EG) Nr. 178/2002 des Europäischen Parlamentes und des Rates vom 28. Januar 2002. Amtsblatt der Europäischen Gemeinschaften L 31/1
14. Bofetta P et al: Fruit and vegetable intake and overall cancer risk in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC). Journal of the National Cancer Institute 2010; 102: 529-537
15. IN Form: www.in-form.de/schulvernetzungsstellen/in-form-vns/kooperationspartner/deutsche-gesellschaft-fuer-ernaehrung-ev.html
