Brotzeit door Udo Pollmer

Eerst het goede nieuws: tandbederf, of cariës, is op de terugweg. Het komt steeds minder vaak voor dat tanden met gaatjes moeten worden uitgeboord en dichtgemaakt. Dit is een succes waar...

...tandartsen trots op kunnen zijn: Hun onvermoeibare inzet voor een grondige tandheelkundige zorg, het overal beschikbaar stellen van fluoride en hun niet aflatende waarschuwing tegen suiker ten gunste van vervangende middelen hebben ervoor gezorgd dat de gebitten al 75 jaar gezond blijven. Te mooi om waar te zijn. De belangrijkste oorzaak van cariës in het naoorlogse Duitsland rond 1950 was zeker niet een ongebreideld suikermisbruik of fastfoodorgieën, maar honger, het gebrek aan voedsel in de jaren daarvoor. Hierdoor bleef de oorlogs- en naoorlogse generatie achter met rotte tanden. Hoe overvloediger de voedselvoorraad werd en hoe groter de koopkracht, hoe beter het gebit. Dit is over de hele wereld al sinds mensenheugenis het geval en is uiteindelijk algemene kennis. Het feit dat cariës sterk afhankelijk is van de sociale klasse is niet alleen bevestigd door onderzoeken van over de hele wereld, maar is ook al lang bekend uit dierproeven, meestal tegen de bedoelingen van de onderzoekers in.

Eigenlijk waren hun rattenexperimenten bedoeld om geraffineerde suiker en, indien mogelijk, wit meel aan te wijzen als de oorzaak van cariës. Maar het pakte anders uit. Hier is een drie-generatie-test met laboratoriumratten uit 1958: De basis was het gebruikelijke voedsel van een Amerikaan: ingeblikt fruit, ingeblikte groenten en ingeblikt vlees, evenals margarine, sinaasappels, melk, enzovoort. Daarnaast kregen de ratten extra hapjes: soms wit brood, soms volkoren, soms fruit of groenten, soms toetjes. Waar denk je dat de dieren het beste op gedijden? Met een extra portie volkoren of wit brood! Deze knaagdieren waren niet alleen sterker, maar hadden ook de beste tanden. Schade leden de gebitten met vers fruit en rauwkost. Met een supplement uit volkoren plus vers fruit werden de dieren ook zonder uitzondering onvruchtbaar. Over de erratische oorzaken mag gespeculeerd worden.

Het experiment met de controleratten, die een "cariësdieet" voorgeschreven hadden gekregen, was nog pijnlijker: naast een walgelijke 65 procent suiker kregen ze wat dierlijk eiwit (caseïne) met leverpoeder en vitaminen. Maar in plaats van de verwachte catastrofe waren de suikergebitten nog altijd beter dan die met volle granen en vers fruit. Een ander resultaat kan moeilijk van de hand gewezen worden, want het gold in gelijke mate voor alle negen experimentele groepen: hoe slechter de knaagdieren gedijden, hoe meer cariës ze hadden. Dit is ook de ervaring bij mensen: Hoe armer de bevolking, hoe vaker carieuze gebitten voorkomen. Dit is niet zozeer te wijten aan een "gebrek" aan tandenborstels of fluoride, maar aan de hormonale gevolgen van ontbering, angst en wanhoop. Hoe meer cortisol, hoe meer slapeloze nachten, hoe meer tandbederf.

Maar zulke dingen passen niet in het wereldbeeld van veel verlichte mensen. Duidelijke vijandbeelden zijn productiever. In 1978 bijvoorbeeld eiste een actieve tandarts uit de DDR in het Vakblad Ernährungsforschung (Voedingsonderzoek) dat er eindelijk een strenge "dieetcontrole" moest komen, waarmee hij zijn collega's diep raakte. Ik citeer: "Vooral in kleuterscholen, scholen en tehuizen, zijn gunstige omstandigheden om (dit) ... door te zetten. Voorkomen moet worden dat kinderen snoep uit andere bronnen krijgen" (d.w.z. van hun ouders). Als de kazernetoon geen vruchten afwerpt, waarom slaat hij de kinderen dan niet meteen in de boeien om hun gebit te beschermen? Waarom eist hij dat ze "strikt" suiker vermijden bij tussendoortjes, terwijl legers koffietantes in de banketbakkerijen ongestoord hun gang kunnen gaan? Zij zouden toch een geweldig rolmodel moeten zijn?

De auteur onthulde in ieder geval een belangrijk stukje informatie dat toen al bekend was: volgens zijn bevindingen verpesten volkorenproducten de tanden sneller dan wit meel. Hiermee ging een populaire illusie van voornamelijk westerse tandheelkundige predikers in rook op. De banale reden voor hun verkeerde inschatting was dat het gebit van knaagdieren biologisch ontworpen is voor "volkoren", maar dat van mensen niet. Bij "witte bloem" bleven de tanden van ratten intact wanneer er veel fosfaathoudend bakpoeder werd toegevoegd.

En tegenwoordig? In een recent onderzoek uit Brazilië werden de gevolgen van een typisch westers dieet, d.w.z. fastfood en sterk bewerkte voedingsmiddelen, op de gebitsgezondheid van jongeren onderzocht. Het resultaat: alle "ultrabewerkte producten" veroorzaken tandbederf, volgens de auteurs. De gegevens laten echter het tegenovergestelde zien. Cariës nam juist niet toe door fastfood et cetera.

Om wat licht te werpen op de vreemde wereld van voedingsonderzoek, helpt een systematische review. Hiervoor werden de suikerstudies geëvalueerd die tussen 1980 en 2000 wereldwijd werden gepubliceerd. Van de 36 methodologisch superieure onderzoeken vonden slechts twee een duidelijke correlatie tussen suiker en tandbederf, terwijl 18 een zwakke of geen correlatie vonden. De suikerconsumptie neemt wereldwijd toe, terwijl het tandbederf afneemt.

Altijd netjes je tanden poetsen

Misschien ligt het aan de tandverzorging? Tijdgenoten met een affiniteit voor gezondheid roepen daarom op om kinderen te leren hun tanden ijverig te poetsen om ze de boor te besparen. Hoe grondiger, hoe beter. Toen het resultaat van intensieve preventie werd getest op Westfaalse schoolkinderen, bleek na vier jaar: "Er was geen verschil in cariësprevalentie en cariësbesmetting tussen leerlingen die basis- en intensieve groepsprofylaxe kregen." Het sprookje is uit. Meer preventie betekent een hogere omzet, maar niet automatisch betere tanden . Wie de kinderen gek maakt, maakt ze vatbaar voor nog meer tandschade, voor hun eigen bestwil natuurlijk.

Op het eerste gezicht lijkt dit onderzoek te bevestigen dat de gebruikelijke tandheelkundige zorg toereikend is. Maar dat is wishful thinking, zoals medische onderzoekers van de Universiteit van Washin gton zich bij een systematische review moesten realiseren, tenminste als er geen fluoride wordt gebruikt: "Het is niet aangetoond dat persoonlijke mondhygiëne zonder fluoride gunstig is voor het verminderen van de incidentie van tandcariës." Dan blijft fluoride over als mogelijke bescherming tegen cariës. Hier komen we later op terug.

Een andere benadering was gewijd aan voedingseducatie, volgens Advances of Dental Research: "Er zijn wereldwijd pogingen gedaan om het voedingsgedrag te veranderen ... door middel van voorlichtingsprogramma's over tandheelkundige gezondheid. Het bewijs dat deze programma's succesvol zijn, is beperkt." Er is dus niet alleen een gebrek aan bewijs dat tandenpoetsen tandbederf heeft tegengegaan, er is ook een gebrek aan bewijs dat waarschuwingen over het "ongezonde" helpen.

De demonstratieve strijd tegen cariës als een "suikerepidemie" opende bijna ongemerkt een breed veld voor nieuwe tandbeschadiging, dit keer door "gezond eten". Tot op de dag van vandaag adviseren websites van tandartsen, verzekeringsmaatschappijen en gespecialiseerde portals, volwaardige voeding, rauwkost en volle granen. Weg met geraffineerd voedsel, weg met fastfood naar natuurlijk voedsel, vers, rauw en gezond voor de tanden. Vegetarisch eten is goed voor de tanden, mits je voldoende fluoride inneemt.

Jaren geleden toonde een Scandinavisch onderzoek het tegenovergestelde aan: De tanden van vegetariërs braken onverwacht snel. Het glazuur gaat verloren door het vele fruit en de azijndressing. Wanneer de suiker alom verguisd wordt, eten mensen gewoon zoet fruit en in plaats van knapperig wit brood eten ze rauwkost met lekkere sausjes met verfrissende zuren. Maar de aanval op het glazuur volgt onmiddellijk en grootschalig, in tegenstelling tot cariës, dat zich langzaam in plekjes ontwikkelt. Met erosie worden de tanden gevoelig en pijnlijk. Hier volstaat geen plomberen, maar alleen dure kronen. Bingo!

Een onderzoek van de Universiteit van Giessen, de universiteit waar volkorenproducten met diploma's werden beloond, bewijst dat de Scandinaviërs gelijk hadden: de tanden van rauwkosteters gingen bijzonder snel kapot. Ook hier veroorzaakte de consumptie van fruit erosie. Het fenomeen is wijdverspreider dan je zou denken: zelfs wijntesters ruïneren met het zuur hun tanden vakkundig wanneer ze hun tanden snel poetsen. De tandpasta wrijft met zijn poetsstoffen over het beschadigde glazuur, ongeacht of het is aangevallen werd door kiwi's of gummibeertjes, door Bordeauwijn of het oxaalzuur van spinazie.

Tandartsen van de MHH in Hannover bevestigen ook dat vegetariërs beschadigde tanden hebben. Volgens een commentaar van een expert is het dieet echter "niet de schuldige voor de toegenomen cariësaantasting en de toegenomen tanderosie bij vegetariërs". Bovendien "hadden vegetariërs een aanzienlijk betere mondhygiëne". Het is iedere lezer duidelijk wat tot het vernietigende studieresultaat gevoerd had: het vele rauwkost, het zuur en de ijverige mondhygiëne. Maar in kringen van deskundigen heeft het verwoeste gebit nog een andere reden: een gebrek aan fluoride is de schuldige. Want sommige vegetariërs zouden afgezien hebben op fluoride in tandpasta en zout. Hoewel fluoride de focus van het onderzoek was, werden typische bronnen in voedsel niet geregistreerd of überhaupt niet gerapporteerd. De meeste fluoride krijgen mensen die "bewust eten" binnen via groene of zwarte thee.

Over het algemeen, en voor iedereen geldt: neemt men een uurtje de tijd na het eten, dan kan het speeksel het glazuur herstellen - zonder enige fluoride. Dit komt omdat ons lichaam helemaal ontworpen is om fruit, zuur en suiker te eten, zelfs in gerotte vorm. Speeksel bevat een heel arsenaal aan actieve stoffen om het glazuur weer te stabiliseren, zolang we dat niet verhinderen door gebitsverzorging. Maar omdat altijd is geadviseerd om direct na het eten te poetsen, hebben onze kinderen nu te lijden onder de gevolgen van "preventie". Iedereen poetst graag zijn tanden, maar alsjeblieft niet direct na het eten en niet meer dan twee keer per dag.

Dubbele maatstaven

Fruitthee is bijzonder riskant. Maar omdat "fruitthee" door artsen, voedingsadviseurs en eetgestoorden als "gezond" wordt beschouwd, wordt het zelfs in flesjes aan kleine kinderen gegeven. Helaas lossen de fruitzuren het glazuur van de melktanden op als er continu op wordt gezogen. Hetzelfde geldt voor het blijvende gebit wanneer zure dranken in slokjes worden geconsumeerd. Hoewel thee met bessen zoals Blackcurrant voor de tanden riskanter is dan sinaasappelsap, wordt er niet gewaarschuwd voor de zuurgraad en het gevaar van erosie, maar wel voor het suikergehalte. Vanuit commercieel oogpunt loont het meer om de suikerhysterie toch aan te wakkeren, in plaats van de lucratieve business met door erosie beschadigde kunstgebitten mis te lopen door eerlijke informatie te geven.

Het feit alleen al dat er ruim vijftig jaar tandheelkundig onderzoek voor nodig was om publiekelijk toe te geven dat fruit net zo kritisch bekeken moet worden als de aartsvijand suiker, roept vragen op die ik hier niet durf te stellen. Terwijl de waarschuwingen tegen suiker niet krachtig genoeg kunnen zijn, wordt fruit nog altijd met weekhartige formuleringen omschreven: "groenten en fruit zijn niet altijd goed voor je tanden". Waarom zijn zoete druiven of zure bessen vanuit tandheelkundig oogpunt gunstiger dan dropjes? Een tandheelkundige website onthult: Fruit "is een belangrijke bron van vitaminen". Edelachtbare, multivitaminesnoepjes zijn dat pas echt!

Maar ook dat kan nog overtroffen worden, zoals de illustere ronde van tandheelkundige aanbevelingen laat zien: Uit voorzorg wordt ons geadviseerd "niet de hele dag door fruit en groenten te eten". Toch moeten we 5 keer per dag een stevige portie eten om op de een of andere manier aan de vereiste totale hoeveelheid te komen! Wie zijn maag niet van streek wil maken, die zuigt op gevitamineerde fruitgums. Niet alleen het citroenzuur, maar vooral de vitamine C in het gezonde spul lost het tandglazuur vakkundig op. Super! En altijd netjes je tanden poetsen totdat ze glimmen! A.u.b. de fabrikanten van tandverzorgingsproducten niet ergeren!

Hoe komt men op het idee te adviseren: "Beter fruit dan chocolade"? Heeft u, geachte dames en heren tandartsen, die dergelijke mededelingen op internet aan het publiek verkondigen, daar enig belastbaar bewijs voor? Chocolade doet niet onder voor bessen, tenminste niet wat vitaminen betreft. Mag ik u, dames en heren tandheelkundige voedingsdeskundigen, iets voorlezen uit een van uw gewaardeerde vakbladen? In een experimenteel werk lees ik: "De consumptie van chocoladeproducten kan worden aanbevolen omdat ze geen schade toebrengen aan de gezondheid van het gebit, zoals erosie, hoewel deze voedingsmiddelen suiker (sucrose) bevatten ..." De gunstige pH-waarde beschermt de tand, temeer daar deze producten vaak worden bereid met melk, wat ook een gunstig effect heeft. Dat chocolade "ongezond" zou zijn, maar vruchtensappen "gezond", is op zijn best een perverse theorie van onwetende tijdgenoten. Een besluitvormingshulp voor iedereen die bang is voor de "suikerduivel": Chocolade bevat minder suiker" dan appelsap, als je het water ervan aftrekt.

Professor Adrian Lussi, tandarts en scheikundig ingenieur in Bern, bewees al in 1995 dat appelsap het tandglazuur meer beschadigt dan Schweppes, Orangina of grapefruit frisdranken. Overigens was de schadelijkheid van sappen al bekend in 1950. Met zijn metingen probeerde Lussi ons daarvan bewust te maken - maar zonder succes. De meute zweeg en volgde valse sporen. Daar een beginnende erosie cariës bevordert, omdat de zuurvormende kiemen zich beter hechten aan het ruwe oppervlak, kan erosie gemakkelijk over het hoofd worden gezien als beginpunt om er reflexmatig de suiker verantwoordelijk voor te maken. Maar al heel lang is erosie ihet grotere gezondheidsprobleem.

Wat vernietigt de tand?

Alle soorten zure dranken kunnen het glazuur aantasten, waarbij het werkelijke effect niet altijd kan worden voorspeld op basis van chemische en fysische kenmerken. Dit is het resultaat van gloednieuwe uitgebreide metingen door Lussi. Wat zeker is, is dat veel vruchtensappen, frisdrank ook suikervrije (!), citruswater, biermixdrankjes, vitamine C-rijke producten, sportdrankjes, smoothies en natuurlijk snoepjes en zuurkool de tand aanvallen.

Interessant is dat het schadelijke effect van veel dranken vervaagt als ze koud worden gedronken. Het heeft zo zijn reden waarom "ongemanierde jongens" ijskoude zoete drankjes in één keer naar binnen kiepen. Iedereen die zijn "gezonde" vruchtendrank in slokjes drinkt of edele vruchten in kleine hapjes tot zich neemt en bewust langzaam en grondig kauwt, zoals aanbevolen, brengt zijn tanden in gevaar. Vooral als hij daarna zijn tanden poetst. Bijzonder uitdagend zijn Lussi's metingen van mondspoelingen voor tandverzorging: hier hadden sommige populaire producten een lichte erosie tot gevolg. Als chemicus weet Lussi natuurlijk welk bestanddeel de hoofdverdachte is: het fluoride. Aan de andere kant werd het beschermende effect van melk bevestigd in fruityoghurts. Zelfs met zure bessen konden ze de tand niet beschadigen.

Anders ligt het bij „Sojamelk". In het algemeen komen "plantaardige melken" niet goed uit de bus in zake tandgezondheid. Een klinisch dubbelblind onderzoek bevestigde dat het sojabrouwsel, in tegenstelling tot melk, de tanden demineraliseert. Het tandheelkundig genootschap zwijgt. Niet helemaal: in de rubriek "Evenwichtige en tandgezonde voeding" word op een website "Voor de tandarts en zijn team" heel veel sojaproducten aanbevolen.

Om de eer van de branche te redden moet gezegd worden, dat niet iedereen heeft gezwegen. Ik citeer uit een hoofdartikel van Dr. Robert Heiden uit 2007: "Terwijl cariës afneemt, zijn ziekten van het parodontium de afgelopen tien jaar aanzienlijk toegenomen. Vandaag de dag lijdt meer dan de helft van alle 35- tot 44-jarigen aan enige matw van parodontitis en nog eens 20 procent aan ernstige parodontitis. In dit opzicht is er geen reden voor zelfgenoegzaamheid, integendeel: de successen rieken naar een pyrrusoverwinning. Wij tandartsen moeten ons afvragen of onze theorie over gebitsgezondheid niet een beetje te simplistisch was. Immers, zelfs een regelmatig en grondig verzorgd gebit kan beschadigd raken. En in veel gevallen gebeurt dat ook.“ 

Kwaadaardige industrie - waakzame tandartsen

Volgens de „Zahnärztliche Mitteilungen“ bagatelliseert de industrie het suikergevaar. Gelukkig zijn onze tandartsen waakzaam en slaan ze toe als ze "verborgen suiker" ontdekken! Is er iemand die serieus gelooft dat de beroepsgroep zo fel stelling zou nemen tegen de zoetwarenindustrie wanneer dit bij succes hun inkomen zou verminderen? 

In plaats daarvan zetten veel artsen zich in voor zoetstoffen, ook al behoren ze tot de meest twijfelachtige stoffen in ons voedsel. Professor Stefan Zimmer, voorzitter van Aktion Zahnfreundlich e.V., een marketingplatform voor zoetstoffen en suikervervangers vermomd als beroepsvereniging, eiste: "Wenn, dann lieber Süßstoff als Zucker". De fatale gevolgen van zoetstoffen zoals leververvetting, obesitas of diabetes interesseren de tandheelkundige beroepsgroep blijkbaar niet.

Een lange lijst van bedrijven financiert deze reclameclub van tandartsen, waaronder handelaren in zure vruchtenthee voor kleine kinderen, fabrikanten van veganistische kauwgom of handelaren in voedingssupplementen gemaakt van kwarteleipoeder. Volgens de fabrikant mag een dagelijkse dosis van 168 milligram niet overschreden worden, de pillen zijn immers geenszins bedoeld om een gezond dieet te vervangen. Snoepjes met erythritol, een suikervervanger, zijn ook hartig. Die werken namelijk antibiotisch.

Erytritol valt niet alleen de mondflora aan en stimuleert de darmen om scheten te laten, maar is ook een super gewasbeschermingsmiddel. Het antibioticum doodt niet alleen ziektekiemen, maar ook spint, nematoden en insecten. Het nadelige effect op groenteplanten beperkt het gebruik in de tuinbouw echter enigszins. Overigens worden zoetstoffen die door tandartsen worden gezegend, zoals sacharine, sucralose of aspartaam, ook gebruikt als pesticide. Beter hoge doses pesticiden in de mond van kinderen dan suiker!? Dit is dus het resultaat van de heroïsche strijd van de mondschermers tegen de "industrie".

Worden zoetstoffen gewonnen door elfen en zeemeerminnen in grotten temidden van glinsterende bergkristallen, terwijl "industriële suiker" wordt gesynthetiseerd uit gewone gifgroene biet- en rietsuiker? Wat is het nut? Als je de verkoop van frisdrank met zoetstof en sorbitolsnoepjes wilt stimuleren, moet je suiker belachelijk maken. Daar geld zoals bekend niet uit de mond stinkt, neemt Aktion Zahnfreundlich e.V. de milde gaven van haar mecenassen dankbaar aan. Op de lijst staat ook de fabrikant van Milka chocolade. Een grappenmaker denkt hierbij aan beschermingsgeld. De professoren tandheelkunde waken ervoor dat alles volgens het boekje verloopt.

Tandenstokers in de mist

Volgens William Bowen, University of Rochester, is er "geen duidelijke relatie tussen de concentratie suiker in voedsel en het vermogen om tandbederf te veroorzaken". En verder: "Myraden van substanties kunnen de cariësbevorderende eigenschappen van suikers in voedsel remmen of versterken". Myraden van verdere factoren? Wil zeggen: we hebben al honderd jaar lang in ons voedsel liggen peuteren en hebben niets voedzaams gevonden. Dit betekent dat het je tanden over het algemeen niet uitmaakt of je taart, salade of schnitzel eet, zolang je maar geen speciaal dieet volgt, niet op steentjes bijt en niet meteen na het eten naar de tandenborstel grijpt.

Deze myriaden maken het mogelijk om suiker altijd, op een vrij willekeurige wijze, te verdenken. Andere parameters zijn ook willekeurig: In sommige cariësonderzoeken correleren noch voeding noch mondverzorging met tandbederf. In plaats daarvan worden breedtegraad, aantal broers en zussen, boulimie, zwembadbezoek of genetische aanleg als oorzaken genoemd, naast rijkdom en sociale status. Dit onderzoek is arbitrair en schept steeds nieuwe verwarring.

Bovendien beschadigen naast antibiotica (bijv. tetracyclinen, amoxicilline) ook psychotrope medicijnen het gebit. In totaal zijn er enkele honderden medicijnen die vooral de speekselvloed verminderen, wat leidt tot cariës. Hieronder vallen antidepressiva, ook sint-janskruid en natuurlijk neuroleptica, maar ook stresshormonen zoals cortison. Depressieve patiënten hebben de neiging om snoep te eten om hun stemming te verlichten, naast hun cariësproducerende medicijnen. En zie daar, suikerconsumptie correleert met tandbederf. Het is tenslotte zo makkelijk om het publiek voor de gek te houden.

Als kinderen in hun wanhoop over de scheiding van hun ouders beginnen te snoepen om hun hoge cortisolspiegel te temperen, wijst de professional suiker natuurlijk aan als de oorzaak. En zo komt het dat het eskader tandenpoetsfeeën op hun doodgereden tandenborstels uitzwermt om vertwijfelde kinderen te waarschuwen voor lolly's, wat tot nog meer stress leidt.

De tandplak – poppentheater

Onlosmakeli kleintjes jk verbonden met de suiker-saga is het narratief van de kwaadaardige ziektekiemen. Kent u nog het poppenspel met namen als Carius en Baktus? Al meer dan een halve eeuw plagen deze linke kiemen de op de kleuterschool: denk altijd aan kiespijn als je gaat snoepen! Carius en Baktus, die staan voor de burgerlijke naam Streptococcus mutans, is "de" cariësbacterie bij uitstek. Toch leven er meer dan 700 soorten micro-organismen in onze mond en veel daarvan kunnen niet eens gekweekt worden. Als je je richt op een medebewoner van de mond en hem tot aartsvijand verklaart, bespaar je jezelf een hoop denkwerk. Op deze wijze kan ook het eigen wereldbeeld teruggebracht worden op kleuterschoolniveau.

Volgens de vakpers werd Streptococcus mutans honderd jaar lang "beschouwd als de monopathogene bacterie voor de ontwikkeling van cariës", d.w.z. als de enige oorzaak. Inmiddels is aangetoond dat heel wat kiemen cariës kunnen veroorzaken. T’is me toch wat! Een studie uit Saoedi-Arabië vond zelfs, dat in ieder geval daar Streptococcus mutans onbetekenend is. Het microbioom in de mond is behoorlijk divers en levendig.

Soms, in heldere uren, geven experts gedwee toe dat ze er niet in zijn geslaagd om ook maar één ziekteverwekker te vinden die voldoet aan de postulaten van Koch en dus de oorzaak van cariës kan worden genoemd. Hoewel de postulaten van Koch geen wetenschap in de strikte zin van het woord zijn, hebben ze bewezen een nuttige controle in de geneeskunde te zijn.

Probiotisch

In de jaren 1950 poetsten veel Amerikanen hun tanden niet met fluoride, maar met penicilline. Het idee om de kleine tandjes te desinfecteren met een antibioticum had een eenvoudige reden: penicilline doodde de destiijds door Amerikaanse tandartsen gevreesde ziekteverwekker van cariës. Nee, geen Streptokok, maar de Lactobacillus acidophilus. Misschien heeft u de naam al eens eerder gehoord? Dat is degene die nu in zuivelproducten wordt geadverteerd als een gezondheidskiem. Het wordt zelfs op internet aangeboden als een bacilluspoeder voor darmverzorging.

Welkom in het rijk van de gezondheids willekeur! Op dit mentale drijfzand worden vervolgens educatieve campagnes en preventie-acties gebaseerd. Andere lactobacillen, zoals de probiotische kiem Lactobacillus salivarius, maar ook bifidobacteriën, bleken ook cariëskiemen te zijn.

De probiotica-industrie liet het hier niet bij zitten. In de tegenaanval wil ze nu met haar kiemen cariës te lijf gaan. Het lukte hun zelfs om aan te tonen, dat Streptococcus mutans onder controle gehouden kan worden met probiotische kiemen in speeksel. Maar het hielp niets, want in de tandplak bleek het onvermindert door te gaan. Hoewel de winstverwachtingen voor probiotische tandheelkundige zorg hoog zijn en daarmee ook de druk om geschikt bewijs te genereren, zijn de resultaten toch niet eenduidig. Als de ene kiem wordt gedecimeerd door anti- of probiotica, komt de volgende naar de voederbak en gaat zich verspreiden.

Het bestrijden van "cariësbacteriën" met "probiotische" antibiotica is geen goed idee: probiotica kunnen resistentie opwekken, net als klassieke penicilline. In de darmen fungeren ze als draaischijven voor resistentiegenen, die ze overbrengen naar ziektekiemen, waardoor hun virulentie toeneemt. Toch lijkt vreemd genoeg bijna niemand zich dit opvallende verband te realiseren.

Natuurlijk zijn er knappe koppen onder de tandartsen van deze wereld. Zij weten dat tandplak een beschermende functie heeft: bijvoorbeeld tegen de aanval van zuur voedsel. Jixian Feng van de Henan Universiteit in Kaifeng: "Het verwijderen van tandplak is de gangbare methode om tandbederf te voorkomen, gebaseerd op de traditionele theorie van cariogene bacteriën. Tandplak bestaat echter uit een groot aantal commensale micro-organismen; daarom creëert het simpelweg verwijderen of doden van alle plaquemicroben een open, niet-concurrerende omgeving voor pathogene micro-organismen en kan het de incidentie van cariës niet effectief terugdringen." Had men zelf ook kunnen bedenken met bescheiden middelen.

Tot overmaat van ramp werd de tandenborstel door het tandartsengezelschap uit Giessen geïdentificeerd als een "oorzaak van microbiële herinfectie" die ervoor zorgt dat de mond na desinfectie opnieuw wordt geïnfecteerd met ziekteverwekkende kiemen, waar vooral ziekteverwekkers zoals Candida dol op zijn.

Onbezorgd spoorde de tandheelkundige professie iedereen aan om zijn mondflora meerdere keren per dag te reinigen, of het nu bescherming bood of niet. De tand moest sprankelend schoon zijn als een pas doorgespoelde toiletpot. Vooral grondige mensen reinigen hun mond met dubieuze antibiotica zoals chloorhexidine of triclosan, zich niet bewust van het overigens altijd aangevoerde gevaar van resistentievorming. Beide ontsmettingsmiddelen hebben al carrière gemaakt in het toilet. Helaas veroorzaakt triclosan niet alleen resistentie, maar ook leverschade.