EPIC-fout: Volgende studie, volgende flop!
Vertaling door Piet van Veghel 

Midden in komkommertijd verspreidde een persbericht van het Duitse DKFZ de bekende voedingsmythen: Wie veel groente en fruit eet en weinig rood vlees en worst consumeert, die leeft naar kennelijk langer1. Maar hier ontbreken de nodige details, om de “Levensverlengende” werking van groente en fruit te kunnen bevestigen. Er werd eveneens afgezien van een aanwijzing, dat het zich bij deze EPIC-analyse – zoals bijna altijd bij voedingsonderzoek – om een observatiestudie gaat, die geen oorzaak-gevolg verband mogelijk maakt. “Bekijkt men de originele studie gedetailleerd, dan ziet men, dat ook dit papier slechts bloedeloze, willekeurig geconstrueerde voedingsonzin levert”, verklaart voedings wetenschapper Uwe Knop.

Groente & Fruit „verlengt“ alleen het gezicht van de lezers!

Het is geen toeval, dat groente en fruit niet in de samenvatting genoemd worden: In de studie werden de groente- en fruit eters in slechts twee groepen ingedeeld – hoge consumptie (meer als 200 gram per dag) en geringe consumptie (onder 200 gram per dag)². Deze indeling staat geen verfijnde uitspraak toe. „Klaarblijkelijk pasten de correlaties op de ...

...een of andere manier niet”, vermoed Udo Pollmer, wetenschappelijk leider van het Europese Instituut voor Levensmiddelen en voedingswetenschappen (EU.L.E. ver.), want die beide “groepen” zijn niet te snappen: “immers zijn 200 gram uit oogpunt van voedingsfunctionarissen allesbehalve een hoge consumptie: Zij eisen een minimale consumptie van 400 gram (WHO) of zelfs 650 gram (DGE).”

Daarbij komt: In de volledige EPIC-Studie³ ( in de appendix: Web Material⁴ Bladzijde 4, Web Figure 2) stijgt de sterfelijkheid met de toenemende groente en fruitconsumptie in de Duitse cohorten eerst. In de groep met het tweed hoogste consumptie ligt het bijna een vierde hoger als in de groep met de laagste consumptie. Houd men rekening met de situatie in menige andere landen, dan sterven daar volgens de studie de groente en fruitliefhebbers relatief vroeger. Nu is echter een grondprincipe van de epidemiologie, dat zulk een resultaat alleen dan als wetenschappelijk geloofwaardig gezien kan worden, wanneer het in meerdere cohorten in verschillende landen reproduceerbaar is. Dat is hier niet het geval.

Ondanks deze zeldzame data-acrobatiek liet zich voor vrouwen ook met 200gram geen levensverlengende samenhang construeren. Alleen mannen, die zich dagelijks 200 gram groente en fruit gunnen, winnen door deze “gezonde leefstijl” ietwat meer leeftijd – natuurlijk alleen puur statistisch. Maar wat zijn 200 gram? Uit de studie blijkt niet, wat onder groente en fruit verstaan moet worden. Vermoedelijk word het criterium van “hoge consumptie” al bereikt met een glaasje (0.2 liter) jus d’orange bij het ontbijt. Daarbij komt: De consumptie van veel groente en fruit wijst professor Rudolf Kaaks van het DKFZ af, op grond van de “nul-komma-nul, geen enkele relatie” met kanker⁵. “Speciaal voor vrouwen word gezonde voeding naar het schijnt steeds vaker een farce”, aldus Knop.

Vlees & worst – Gehakt van gegevens

Bij rood- en verwerkt vlees werden de proefpersonen eveneens in twee groepen ingedeeld: Veel eters met meer als 120 gram per dag en weinig eters met minder als 120 gram dagelijks. Deze indeling is net zo curieus als bij het fruit. Immers de reële consumptie vlees – dus inclusief “wit” vlees – ligt volgens de Nationale Verteerstudie in Duitsland per persoon op ongeveer 45 kilo.

In de publiciteit word meestal met veel hogere cijfers gewerkt, maar dat zijn “verbruik cijfers” en geen “verteercijfers”. Het onderscheid is het volgende: Verteer is datgene, wat daadwerkelijk gegeten wordt. Verbruik is datgene, wat zich in de handel bevindt, daaronder zit volgens de statistieken naast export waren, ook hondenvoer of restposten die in de bio-ton gaan. Wie dus bijvoorbeeld 115 gram worst, ham of steaks per dag verorbert, is geen kleinverbruiker maar ligt al boven het gemiddelde (115 gr. X 365 dagen = ca. 42 kilo per jaar zonder witvlees, dat nog daarbij komt.

Een beetje verwonderlijk is het dat de volledige EPIC-Studie m.b.t. vleesconsumptie en mortaliteit tot duidelijk andere resultaten komt⁶: De consumptie van rood vlees leidde tot geen statistisch significant hogere sterfte. Niet veel anders was dit bij “verwerkt vlees”, dus worst: Bij vrouwen waren de resultaten statistisch niet significant – en mannen, die grotendeels afzagen van worst leefden eveneens niet langer. Bovendien werden de resultaten door het hanteren van verschillende berekeningsmethoden niet echt geloofwaardiger. Het betreffende samenvatting stamt uit een interview met studieleider Prof. Kaaks van het DKFZ zelf: “De voedingsgewoontes schijnen geen sterk effect op de levensverwachting te hebben”⁷. In de PR mededeling van het DKFZ¹ leest men daar echter niets van…

Daarbij komt – de studie is in velerlei opzicht wezenlijk onzuiver:

• De BMI-categorieën volgen niet de doelstellingen van het WHO. Zo werd het “normaalgewicht” met een BMI van 22,5 tot 24,9 gedefinieerd. Klaarblijkelijk werd hier beschaamd rekening gehouden met de omstandigheid, dat de sterfelijkheid bij de slanken het hoogste is.
  
  
• Hoge bloeddruk en vetstofwisselings-stoornissen werden naar eigen inschatting van de deelnemers bepaald.
  
  
• De auteurs hebben de zogenaamde “risicofactoren”, zoals roken, gewicht, vleesconsumptie, groente en fruitconsumptie, alsook beweging niet zinvol gedifferentieerd. Zo werden zelfs…de alcoholisten tot de “matige” alcoholgebruikers gerekend. Dit suggereert voor de lezer, dat het overlijdensrisico bij mannen al stijgt bij meer dan een alcoholhoudende drank per dag, Afhankelijk van de toegepaste statistische zuivering, ongeveer 50 tot 100 %
  
  
• Voor talrijke betrouwbaarheidsintervallen werd een „1” gegeven. Daarmee zijn de conclusies waardeloos. Dit geld voor overgewicht, te weinig beweging, graan-, vis en melkconsumptie, alsook voor matige alcoholconsumptie door vrouwen. Daarbij kunnen de samenstellers van de studie nog van “geluk” spreken, anders zouden ze moeten verklaren waarom de sterfelijkheid van vrouwen, die matig, namelijk tussen 0,6 en één alcoholhoudende drank per dag drinken, lager ligt als bij de hooggeprezen alcohol haatsters.
  
  
• Uit de studie is niet op te maken, wat ze onder “rood vlees” verstaan. Hier rekent men bij de studie naar believen kalfsvlees tot “wit” vlees of tot het “rode” rundsvlees. Ook kalkoen en varken worden menigmaal als “rood” gekwalificeerd en menigmaal als “wit”.
  
  
• Een speciale techniek voor statistische „opschoning” word zichtbaar, als men een blik in de Volledige-EPIC-Studie werpt. Daar word het duidelijk zichtbaar, dat alcoholisten ervoor gebruikt worden om groente en fruit een levensverlengende werking toe te schrijven: Omdat alcoholisten vroeger sterven en meestal groente en fruit links laten liggen, word daarmee aangetoond dat het onthouden van appels en komkommers de levensverwachting laat dalen.

Ter informatie: De „Voedingsonzin van de maand” verschijnt regelmatig – en wel steeds wanneer gelegenheid grove ondoordachte voedings-PR van universiteiten, Instituten & Co., via bewuste lancering van foutieve informatie de media en daarmee de burgers voedingsideologie wijs willen maken. Wanneer u de “voedingsonzin van de maand” ook in de toekomst wilt ontvangen, meld u zich dan eenvoudig aan voor de nieuwsbrief (rechts boven, kosteloos en vrijblijvend). De jongste “Voedingsonzin” vind u in het archief. 

Bronnen:

1. Was uns Lebensjahre raubt, DKFZ-PR-Meldung, 12.08.2014

2. Kuanrong Li, Anika Hüsing und Rudolf Kaaks: Lifestyle risk factors and residual life expectancy at age 40: a German cohort study. BMC Medicine 2014

3 Leenders M et al: Fruit and Vegetable Consumption and Mortality European Prospective Investigation Into Cancer and Nutrition. American Journal of Epidemiology 2013; 178: 590-602

4. http://aje.oxfordjournals.org/content/178/4/590/suppl/DC1

5. Krebs und Ernährung, sueddeutsche online, 23.01.2014

6. Rohrmann S et al: Meat consumption and mortality - results fromthe European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition. BMC Medicine 2013, 11: e63

7. Rauchen und Übergewicht kosten am meisten Lebenszeit, Helmholtz-Gesellschaft, 14.08.2014