Honger in Afrika
Door Udo Pollmer

Een bijzonder gemene insectenplaag heerst momenteel in Afrika: de legerrups. De rupsen vreten in korte tijd hele maïsvelden kaal, het basisvoedsel van 200 miljoen Afrikaners. Is gemanipuleerde gen maïs de oplossing voor het probleem?

Op het zwarte continent dreigt een nieuwe hongersnood. Het afgelopen jaar zorgde zoals was verwacht het weerfenomeen El Nino voor misoogsten, dit jaar vallen de velden ten prooi aan een onverwacht natuurfenomeen: de zogenaamde legerrupsen (Spodoptera frugiperda). Hun martiale naam hebben de rupsen te danken aan hun gewoonte om na het kaal vreten van een veld als een miljoenenleger naar nieuwe plantages op te marcheren en...

...deze binnen de kortste keren te vernietigen. Wanneer de rupsen zich verpopt hebben, kunnen ze door gebruik te maken van hogere luchtlagen per nacht honderden kilometers afleggen.

De legerrups is uiterst resistent

Voor het eerst werd de legerrups begin 2016 in Afrika waargenomen, nu heeft hij al meer dan de helft van het continent bezet. Binnengehaald werd hij vanuit de VS of Latijns-Amerika. Zijn voorkeurseten is maïs, het basisvoedsel voor 200 miljoen Afrikanen. Vindt hij vervolgens geen maïs, dan vreet het ’s nachts actieve plaagdier ook tientallen andere groentegewassen, zoals gerst of bonen. De schade loopt al in de miljarden.
Afrikaanse regeringen hebben rijkelijk pesticiden ingekocht en verdeeld. In veel gevallen te laat. Bovendien werken vele middelen maar beperkt, omdat legerrupsen snel resistenten ontwikkelen. Nu zoekt de Wereld Voedsel Organisatie FAO naar alternatieve methoden, ze wil de invasie met virusziekten, sluipwespen, zeepoplossingen en feromoonvallen stoppen.

Is gen-maïs de oplossing?

Landbouwers in de VS en Zuid-Amerika die al langer met de plaag te maken hebben, hebben het probleem anders opgelost: Ze verbouwden gen-maïs, dus soorten, waarvan de genen Bacillus thuringiensis over zouden dragen. Daardoor bleven de opbrengsten tot dusverre hoog. Voor Afrika zou men de dubieuze Bacillus-genen op de lokale, goed aangepaste maïssoorten over moeten dragen.

De meningen over deze strategie zijn verdeeld, De FAO meent, dat hightech-zaadgoed niet zou passen in de kleinschalige overlevingseconomie van Afrika. Afrikaanse experts weerspreken dit en houden dit voor de betrouwbaarste manier om hongersnoden af te wenden. Meerdere staten in West-Afrika zijn op hun universiteiten begonnen de gentechniek op grote schaal op te zetten.

Van nature vormen planten natuurlijke pesticiden, zo ook de maïs. Met benzoxazinen doodt die vretende insecten. Om zichzelf te beschermen, word het gif pas in de darm van het plaagdier actief. De legerrups is daartegen bestand. Hij heeft een manier gevonden, dit natuurlijke maïspesticide enzymatisch onschadelijk te maken. Daarom kan hij nu ongestraft de velden leeg plunderen.

Wedloop tussen mens en natuur

Natuurlijk zijn ook bij de gen-maïs resistenten een kwestie van tijd. In de voortdurende evolutionaire wedloop vinden levende wezens met snelle vermeerderingscycli zoals insecten of microben vroeger of later een manier, elke bestrijdingsmethode te omzeilen. Het is een permanente wedloop. Daarom dienen bij al onze groenten de afweermechanismen regelmatig kweek technisch bijgesteld te worden.

Wie zijn oogst, zijn voedsel wil beschermen, zal met een filosofie van het bewaren van de situatie zoals die is schipbreuk lijden. De mens heeft steeds weer nieuwe strategieën nodig, om tegenover de evolutie, die ongehinderd voort schrijdt, te kunnen bestaan. De natuur overwind voortdurend grenzen – herinneren we ons kort even aan het ontstaan van een nieuw ecosysteem direct voor onze ogen, de zogenaamde plastisphere. Het afvalplastic in zee word zoals bekend tot microplastic deeltjes ontleed, en op deze mini-deeltjes hebben zich complexe woongemeenschappen uit talrijke ongebruikelijke kleinst levende wezens gevestigd. Ze benutten het plastic als basisvoedsel en breken het daarbij af. Dat heet Evolutie.

De mens dient te bewijzen, dat hij zijn voeding verdiend

Omgekeerd hoeft men zich niet te verbazen, wanneer het de natuur steeds weer lukt, ook onze bestrijdingsmiddelen en afweer strategieën te omzeilen – het doet er niet toe hoe listig ze er aanvankelijk ook uit mogen zien. De mens moet met zijn vindingrijke geest zich steeds opnieuw bewijzen, dat hij zijn voeding verdiend.

Het is maar een kwestie van tijd, totdat de rupsjes-nooit-genoeg ook hun weg naar Europa vinden. Eet smakelijk!

Literatuur:

Stokstad E: New crop pest takes Africa at lightning speed. Science 2017; 356: 473-474

Nagoshi RN et al: Comparative molecular analyses of invasive fall armyworm in Togo reveal strong similarities to populations from the eastern United States and the Greater Antilles. PLoS One 2017; 12: e0181982

FAO: Sustainable Management of the Fall Armyworm in Africa. FAO Programme for Action 6. October 2017

FAO: FAO Advisory Note on Fall Armyworm (FAW) in Africa. 5. Juni 2017

Gakpo JO: African stakeholders push für innovations to combat fall armyworm. Alliance for Science blog 27. Sept. 2017

Georgen G et al: First report of outbreaks of the fall armyworm (Spodoptera frugiperda (JE Smith)) (Lepidoptera, Noctuidae), a new alien invasive pest in West and Central Africa. PLoS One 2016; 11: e0165632

De Paiva LA et al: Resistance of corn genotypes to fall armyworm Spodoptera frugiperda (Lepidoptera: Noctuidae). African Journal of Biotechnology 2016; 15: 1877-1882

Wouters FC et al: Reglycosidation oft he Benzoxazinoid DIMBOA with inversion of stereochemical configuration is a detoxification strategy in Lepidopteran herbivores. Angewandte Chemie 2014; 126: 11502-11508

Tabashnik BE, Carrière Y: Surge in insect resistance to transgenic crops and prospects for sustainability. Nature Biotechnology 2017; 35: 926–935

Gouin A et al: Two genomes of highly polyphagous lepidopteran pests (Spodoptera frugiperda, Noctuidae) with different host-plant ranges. Scientific Reports 2017; 7: e11816

Pollmer U: Siedlungszone Plastiktüte: Wie sich die Natur an den Kunststoffmüll anpasst. Deutschlandfunk Kultur, Mahlzeit vom 21.12.2013