Het lijkt veel weg te hebben van een plaag
Door Udo Pollmer

Berichten maken regelmatig melding van micro-plasticdeeltjes in het drinkwater. Udo Pollmer houdt die angst voor de nauwelijks zichtbare plasticdeeltjes voor meer dan onterecht.

De onzichtbare micro-plasticdeeltjes is de nieuwe ster onder de milieu angsten: complete zeeën worden door mini plasticdeeltjes verontreinigd, vissen creperen, en nu verontreinigt het ook nog ons drinkwater. “Leidingwater bevat gevaarlijke micro-plastic” zo waarschuwt ‘Focus’, “Drinkwater is wereldwijd met plastic vezels verontreinigd” zo klaagt ‘die Welt’ – en dat zou “dramatisch” zijn. Aanleiding: Een media-huis in Amerika...

...had 159 watermonsters uit vijf continenten laten onderzoeken.

De micro-plastic-deeltjes hype

Resultaat: In een halve liter van het lokale drinkwater dreven 1,9 micro-deeltjes, hetgeen neerkomt op vier onzichtbare stofdeeltjes per liter. Dat klinkt echt naar een plaag. Wanneer men bedenkt, hoeveel micro-deeltjes in het huisstof loeren, dan zijn onze woningen zo bezien niet minder dan oorden des doods.

Het ministerie van milieu kwalificeert de recente bevindingen als “niet geloofwaardig”. De wijze van meting was ongeschikt, de aangetroffen sporen waren bovendien de gewoonlijke verontreinigingen, die er via de lucht in komen. In het huishouden belanden met iedere wasbeurt of via de wasdroger honderdduizenden micro-deeltjes in het riool en in de lucht.

De hype werd veroorzaakt door Oona Lönnstedt van de Universiteit Uppsala. In juni 2016 had ze verkondigt, dat vislarven door micro-plastic deeltjes schade oplopen: De nietige plastic deeltjes smaakten het vissebroed zo goed, dat ze het bereidwillig vraten. Het bericht kreeg veel weerklank in de media”: “Afval, dat gevaarlijke vraathonger stimuleert” zo kopte bijvoorbeeld de ‘Süddeutsche Zeitung’. “Vissen”, zo schreven ze, “verliezen hun overlevingsdrang en ontwikkelen angstaanjagende eetstoornissen”.

Het zicht van het publiek werd vertroebeld

Echt griezelig werd het, toen kort na de publicatie in het Magazin Science Lönnstedst’s collega’s aan het woord kwamen en verklaarden, dat de studie pure fantasie was. De dame zou weliswaar in het laboratorium opgedoken zijn, maar veel te kort voor haar gecompliceerde proeven, sterker, ze had dergelijke experimenten helemaal niet gehouden, en het laboratorium bezat niet eens alle instrumenten, waarmee Oona Lönnstedt gewerkt zou hebben.

Het kennelijk aangetoonde microplastiek kwam ook niet overeen met de rauwe, halfvergane deeltjes, die in zee voorkomen. Vissen hebben net als andere dieren ook het vermogen om eetbaar en oneetbaar van elkaar te onderscheiden. Gore plastic-deeltjes spugen ze direct weer uit, of het moet zijn dat ze deze onder het voer werken. Daarvan is echter bij Lönnstedt geen sprake.
Hoe kwamen dan haar fraaie foto’s tot stand, waarop vissenlarven met mooie ronde kogeltjes in hun buik te zien zijn? Daarvoor laat men de vissen eerst honger lijden en gooit dan i.p.v. voer, vers van de fabriek, styropor bolletjes in het aquarium en de mondjes happen toe.

Microplastiek in scene gezet voor het publiek

Toen de ecologe haar data openbaar moest maken, verklaarde ze, dat haar laptop gestolen was. En de back-up aan de universiteit? Die had niet gefunctioneerd. Nu zou de zaak verder niet de praat waard zijn, wanneer de studie onmiddellijk teruggetrokken zou zijn. Dat gebeurde echter pas ruim een jaar later, nadat de vervalste resultaten succesvol de wereld rond gegaan waren. “De kleinste plastic-deeltjes”, heet het dan op de radio, “vertroebelen de vis nakomelingen de lust”. Niet de vissen worden daarmee van hun zinnen beroofd, maar het publiek.

Behendig word het thema microplastiek-deeltjes steeds weer opnieuw in scene gezet. Indien nodig met foute analyses en bedrog. Zou Lönnstedt misschien van hogerhand ondersteunt zijn geweest? Haar collega’s, die het bedrog ontdekt hadden, werden in ieder geval zwaar onder druk gezet. En nadat duidelijk was, dat het zich om een fake-studie handelde, zei het Zweedse Onderzoek Financiering Instituut desondanks 310.000 euro toe, omdat Lönnstedt zich als toekomstige leidinggevende kracht bewezen had. Eet smakelijk !

Literatuur:

Lönnstedt OM, Eklöv P: Environmentally relevant concentrations of microplastic particles influence larval fish ecology. Science 2016; 352:  1213-1216

Lönnstedt OM, Eklöv P: Supplementary materials for environmentally relevant concentrations of microplastic particles influence larval fish ecology. www.sciencemag.org/content/352/6290/1213/suppl/DC1

Berg J: Retraction. Science 3. May 2017, 10.1126/science.aan5763

Lemieux J: ‚Science‘ finally retracts an absolute mess of a paper. Acsh.org news vom 5. May 2017

Westerhaus C: Fischlarven leiden unter plastikverseuchten Meeren. Forschung aktuell, Deutschlandfunk vom 3. Juni 2016

Formas - forskningsrådet för hållbar utveckling: Forsknings och utvecklingsprojekt till framtidens forskingsledare. Formas Forskarrad 2016-11-10

Grigorakis S et al: Determination of the gut retention of plastic microbeads and microfibers in goldfish (Carassius auratus). Chemosphere 2017; 169: 233e238

Comnea-Stancu IR et al: On the identification of rayon/viscose as a major fraction of microplastics in the marine environment: discrimination between natural and manmade cellulosic fibers using fourier transform Infrared spectroscopy. Applied Spectroscopy 2017; 71: 939–950

dpa: Ist unser Trinkwasser mit Mikroplastik belastet? «Nicht glaubwürdig»: Trinkwasser-Studie zu Mikroplastik in der Kritik. Chemie.de Newsletter vom 7. September 2017

Lossau N: Im Trinkwasser lauert eine unsichtbare Gefahr. Welt/N24 Online vom 6. September 2017

Charisius H: Müll, der gefährliche Fressreize aussendet. SZ.de vom 3. Juni 2016

Anon: Leitungswasser enthält gefährliches Mikroplastik – auch in Deutschland. Focus.de vom 7. Septmber 2017

Anon: Mikroplastik ist überall: 83 Prozent unseres Trinkwassers ist verseucht. RTL.de vom 6. September 2017

Schneider L: Fishy peer review at science, by sitizen scientist Ted Held. Forbetterscience.com 9. July 2017