Voedingssupplement
Door Udo Pollmer

Generaties kinderen hebben de smaak van levertraan gehaat. Nu viert de olie een comeback. Met zijn hoge vitamine gehaltes worden vooral moeders overgehaald. Maar Udo Pollmer waarschuwt voor de gevaren van het vermeende wondermiddel.

Wie had dat gedacht? De eens door kinderen zo verfoeide levertraan beleeft intussen een nieuwe lente als “natuurlijk” voedingssupplement. Al Langer behoort de vroeger zo afstotende tranige smaak tot het verleden, ook al wordt het product zoals voorheen gemaakt uit de lever van kabeljauw, schelvis of haai.

Vroeger kregen de meeste kinderen die automatisch toegediend, zonder hun werkelijke vitamine D spiegel in het bloed te bepalen, tegen de destijds ver verbreide...

...rachitis. Het artsengezelschap leunde daarbij op de proeven van hun collega Sir Edward Mellanby; die had in 1919 het therapeutisch nut van kabeljauwlever olie, boter en runderniervet bij honden met rachitis aangetoond.

Minder werkzaam waren vlees, bouillon en rundertalg. Uitdrukkelijk waarschuwde hij voor het vervangen van dierlijke melk door plantaardige voor kinderen. Oorzaak van de rachitis was destijds de ondervoeding, een tekort aan dierlijke kost en een tekort aan licht, door de vaak onzalige woonomstandigheden – denk maar aan het arbeidersproletariaat of aan de tijdens Wereldoorlog II vernietigde steden. Zonlicht stimuleert de aanmaak van vitamine D in de huid.

Voor een deel zijn de vitamines van synthetische oorsprong

Nu deze barre tijden voorbij zijn, beleefd het product een wedergeboorte: “Levertraan is een wondermiddel”, schalt het over het Internet. Het te gekke visolie-imago en het natuurlijke vitaminegehalte moeten kennelijk gezondheidsbewuste moeders aanspreken. Echter met die natuurlijkheid is toch iets loos: De vitamines in levertraan zijn gedeeltelijk van synthetische oorsprong, ze worden standaard toegevoegd, om het beloofde vitaminegehalte te bereiken.

Honderd jaar geleden was de traan een heilzaam geneesmiddel, maar wat bewerkstelligt het tegenwoordig. Levertraan bevat niet alleen vitamine D, maar ook rijkelijk vitamine A. Daar vitamine A zoals bekend misvormingen kan veroorzaken, word om die reden zwangeren geadviseerd om, alvorens over te gaan tot inname van levertraan, voorzichtigheidshalve de arts te raadplegen, of liever maar meteen de handen daarvan af te houden.

In een IJslandse studie heeft het natuurproduct zich ook nog eens compleet onverwacht als oorzaak van pre-eclampsie bewezen – dus hoge bloeddruk tijdens de zwangerschap. Het aantal patiëntes heeft zich met levertraan bijna vervijfvoudigd. Als vermoedelijke oorzaak worden de als bijzonder gezond geachte vis-vetzuren genoemd.

Botschade, astma, nierfalen

Net zo verrassend als deze bevinding kwam het bericht, dat levertraan door het hoge gehalte vitamine A de botten zou kunnen beschadigen. De Nord-Tröndelag-Gezondheidsstudie met 3000 oudere Noorse dames wees uit, dat vrouwen, die als kind levertraan geslikt hadden, op latere leeftijd brozere botten aantoonden.

In een andere studie met 30.000 Noorse vrouwen steeg met de inname van levertraan het aantal gevallen van astma met bijna twee derde. Ook hiervoor word het vitamine A verantwoordelijk gehouden. In Noorwegen werd daarom het vitamine A gehalte van levertraan met zo’n 75 procent omlaag gebracht.

Men had al langer gewaarschuwd kunnen zijn, want 100 jaar geleden werden al vergiftigingen door levertraan waargenomen. Toentertijd al duiden de dierproeven op een overdosis vitaminen. Het risico is tot op heden aanwezig: In Italië werden onlangs levertraan capsules verkocht, waarvan het vitamine D gehalte duizend maal hoger lag als op de verpakking was aangegeven. De foutieve dosering was Italiaanse artsen opgevallen op grond van meerdere onverklaarbare gevallen van nierfalen.

Hoe gaat het nu verder met het historisch wondermiddel?

Ook kunnen de preparaten – omdat ze uit de natuur gewonnen worden – ongewenste natuurstoffen bevatten. Vissen nemen sinds mensenheugenis arseenverbindingen uit zee op, die zich dan in de lever ophopen. Arseenvergiftigingen door een overmatige consumptie van visolie-capsules zijn gedocumenteerd. En speciaal de kabeljauw verzamelt deze substanties in zijn lever – tot wel een vierde gram per kilo werd al aangetroffen.

Hoe gaat het nu verder met dit historisch wondermiddel? Eerst vloog de overdosis vitamine A er uit en vermoedelijk worden een dezer dagen de gehaltes aan vitamine D-verbindingen verlaagd en ten slotte zal wel de leverolie vervangen worden. Dan is het product even onbezwaarlijk als een broodje haring. Mahlzeit!

Literatuur

Bartolucci G et al: Vitamin D3 quantification in a cod liver oil-based supplement. Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis 2011; 55: 64-70

Mellanby E: An experimental investigation on rickets. Lancet 1919; I: 407-412

Barton AL, McLean B: An unusual case of peripheral neuropathy possibly due to arsenic toxicity secondary to excessive intake of dietary supplements. Annals of Clinical Biochemistry 2013; 50: 496–500

Olafsdottir AS et al: Relationship between high consumption of marine fatty acids in early pregnancy and hypertensive disorders in pregnancy. BJOG 2006; 113: 301–309

Michaelsson K et al: Serum retinol levels and risk of fracture. New England Journal of Medicine 2003; 348: 287-294

Sele V et al: A study of lipid- and water-soluble arsenic species in liver of Northeast Arctic cod (Gadus morhua) containing high levels of total arsenic. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology 2015; 30: 171-179

Werler MM et al: Maternal vitamin A supplementation in relation to selected birth defects. Teratology 1990; 42: 497-503

Forsmo S et al: Childhood cod liver oil consumption and bone mineral density in a population-based cohort of peri- and postmenopausal women: the Nord-Trondelag Health Study. American

Journal of Epidemiology 2008; 167: 406-411

Melhus H et al. Excessive dietary intake of vitamin A is associated with reduced bone mineral density and increased risk for hip fracture. Annals of Internal Medicine 1998; 129: 770–788

Binkley N, Krueger D: Hypervitaminosis A and bone. Nutrition Reviews 2000; 58: 138–144

Mai XM et al: Cod liver oil intake and incidence of asthma in Norwegian adults—the HUNT study. Thorax 2013; 68: 25–30