Brotzeit door Udo Pollmer

In Afrika kwamen de Weense etno-medici een voor hen onverwachte culinaire traditie tegen. Daar, op het Zwarte Continent, zouden de dames, vooral tijdens de zwangerschap, enthousiast een soort "zandkoekjes" eten. Het valt niet te ontkennen dat er een zekere gelijkenis is met de specialiteit die we als kind met onze vormpjes in de zandbak vervaardigden. In Afrika is er in ieder geval een breed assortiment lekkere aardgebakjes. De grondstof is afkomstig uit groeven, kleiputten en termietenheuvels. Een deel van de aardgebakjes en leemkoekjes wordt gebakken, de andere rauw gegeten.

Omdat veel Afrikanen deze lekkernijen met veel plezier opeten, menen onze medische deskundigen dat ze "verslavend gedrag" vertonen, ze zouden zichzelf met de hoopjes aarde "belonen", zoals onze dames dat doen met een stuk chocolade na een dieet. Aangezien de trek in brokjes leem optreedt tijdens de zwangerschap, blijft de vraag, waarvoor de beloning dan zou zijn?

Een andere reden voor de vermeende "verslaving" is, dat de deskundigen een...

...tekort aan mineralen vermoeden. De aarde die mensen specifiek voor voedingsdoeleinden selecteren, is echter meestal vrij arm aan mineralen, bovendien zijn deze ook nauwelijks biologisch beschikbaar. De reden voor dit verlangen, vooral bij zwangere vrouwen, is heel anders: de speciale bodems beschermen tegen vergiftiging.

Ze binden plantengif en bitterstoffen. De opname van tannines verbetert de verteerbaarheid van eiwitten en verhoogt zo de voedingswaarde. Bovendien zorgen ze ervoor dat schimmelgif en ziekteverwekkers worden gebonden en geëlimineerd, voordat ze schade kunnen veroorzaken. Sommige bodems gedragen zich zelfs als een breed-spectrum antibioticum. In situaties van een verhoogde gevoeligheid, zoals het eerste trimester van de zwangerschap, is de bodem een echte ontgiftingskuur. Het beschermt het embryo tegen misvormingen. Ook in ons land was de consumptie van leem door zwangere vrouwen tot ongeveer 1850 gebruikelijk.

Een overzicht in de Quaterly Review of Biology kwam na evaluatie van bijna 500 studies over de cultuur van het eten van aarde tot de conclusie, dat "de menselijke geofagie het best kan worden verklaard als bescherming tegen voedsel toxines, parasieten en ziekteverwekkers.” Onze tijdschriften, gezondheidsuitzendingen en beautyblogs adviseren ons regelmatig om geheimzinnige ontgiftingskuurtjes te nemen, en wanneer er een effectieve methode aan de horizon verschijnt die voedsel daadwerkelijk ontgift, dan beginnen de experts meteen hiervoor te waarschuwen.

Gelukkige mensen - gelukkige varkens

In hun ogen zouden de minerale "drugs" in Afrika een ijzertekort veroorzaken, ze bevatten mogelijk wormeitjes, zware metalen en bacillen. Dat kan inderdaad niet worden uitgesloten. Maar waarom adviseren ze niet om de aardproducten te verhitten? Dat zou afdoende zijn tegen bacillen en wormen. In sommige aarde is lood of arseen gevonden, maar in de regel is de resorbeerbaarheid laag. Zelfs bij hogere gehaltes valt de risicobeoordeling in de tropen gunstig uit voor de klompjes aarde. De bevolking van Afrika weet meestal welke bodems eetbaar, effectief en dus therapeutisch zijn en welke niet. Ons artsen gebruiken toch ook aarde ter behandeling van huidziekten. Als "helende aarde" zijn ze ook geschikt voor orale inname.

En omdat aarde zoals chinaklei of bentoniet soms wonderen doen, worden ze vandaag de dag nog steeds gebruikt bij het vetmesten van varkens, bijvoorbeeld wanneer dieren diarree, ontstekingen of zelfs necrose hebben. Soms storten de varkens zich letterlijk op het poeder. Het bindt voornamelijk schimmeltoxines in het voer en bacteriële toxines in de darm. Dan verdwijnt de diarree, nemen de ontstekingsparameters af en vertonen de varkens weer hun normale sociale gedrag.

Bij het verlangen naar specifieke, geselecteerde aarde, handelt het zich daarom om een levensbelangrijke lust. Dat deze specialiteit nog steeds, vooral in tropische gebieden wordt genoten, is te danken aan het feit dat er onder de klimatologische omstandigheden massaal schimmelgif wordt gevormd. Wanneer echter de benodigde opslagfaciliteit ontbreekt, er geen koele en droge opslagplaatsen voorhanden zijn, dan houden zandkoekjes en brokjes leem u gezond. 

In de Andes bijvoorbeeld, werden de halfwilde aardappelvariëteiten die daar inheems waren, samen met klei bereid om de vrij giftige alkaloïden solanine en a-chaconine, die in veel grotere hoeveelheden aanwezig zijn dan in onze geteelde planten, te binden. Uit het Middellandse-Zeegebied wordt gemeld dat de gemalen eikels, die vroeger een hoofdvoedselbron waren, eveneens met klei werden gemengd, om de bittere stoffen te neutraliseren en zo de voedingswaarde te verhogen.

Delicate, voedzame lekkernijen

Alle schijnbaar exotische vormen van voedsel, voorzover door het buikgevoel gecontroleerd, volgen de biologische wetten. Hieronder valt ook coprofagie, d.w.z. de consumptie van fecaliën. In het dierenrijk is dit wijdverbreid als geofagie: De dieren zijn niet geïnteresseerd in een behandeling van de darmflora, maar in het eiwit dat de darmbacteriën in de ontlasting leveren. De haas verorbert zijn verse keutels als ontbijt, om als veganer zijn eiwitbehoefte te dekken. Maar ook andere zoogdieren, vooral omnivoren, eten hun eigen en andermans uitwerpselen.

Mensapen bijvoorbeeld, die een tekort aan dierlijke eiwitten hebben, grijpen niet zelden onder zich, om een statige "worst" tevoorschijn te halen. Ze pulken er onverteerd, vezelig loof uit en geven soms een paar hapjes van het zachte, voedzame snoepgoed door aan hun bedelende jongen. Ook mensenkinderen ontwikkelen een neusje voor de inhoud van hun potje. Dit wordt hun heel snel afgeleerd en om goede redenen.

Voor de moderne mens is de coprophagie niet aan te raden: hygiëne is de basis van elke beschaving. Daarom moeten de uitwerpselen overal waar mensen in stedelijke gebieden wonen en waar epidemien zich als een wild uitslaande brand kunnen verspreiden, via het riool worden verwijderd. Op deze manier kan niemand geïnfecteerd raken door de uitwerpselen van een ziek iemand. Veel epidemieën verspreiden zich door contact met uitwerpselen, hetzij door ongewassen handen, hetzij door besmetting van drinkwater.

Geofagie is nog steeds een therapeutische optie, maar poep is dat zeker niet. 

Literatuur 

Anon: Warum essen Menschen Erde? SPON 14. Dezember 2016

Afrika / Geophagie: „Erde essen“ als suchtartiges Verhalten. www.africa-live.de 5. Dezember 2016

Anon: "Es macht süchtig" Warum viele Afrikaner Erde essen. Ärzte Zeitung online, 14. Dezember 2016

MedUni Wien: Geophagie: Erde essen könnte Babys schaden. Pressemeldung vom 25. April 2017

Huebl L et al: Geophagy in Northern Uganda: perspectives from consumers and clinicians. American Journal of Tropical Medicine & Hygiene 2016; 95: 1440-1449

Gundacker C et al: Geophagy during pregnancy: Is there a health risk for infants. Environmental Research 2017; 156: 145-147

Mebs D: Leben mit Gift. Hirzel, Stuttgart 2016

Williams LB et al: What makes a natural clay antibacterial? Environmental Science & Technology 2011; 45: 3768-3773

Behroozian S et al: Kisameet clay exhibits potent antibacterial activity against the ESKAPE pathogens. MBio 2016; 7: e01842-15

Pebsworth PA et al: Geophagy among East African Chimpanzees: consumed soils provide protection from plant secondary compounds and bioavailable iron. Environmental Geochemistry & Health. 2019 Jul 5. [Epub ahead of print]

Kambunga SN et al: Review of the nature of some geophagic materials and their potential health effects on pregnant women: some examples from Africa. Environmental Geochemistry & Health 2019 Apr 11. [Epub ahead of print]

Odongo AO et al: Heavy metals and parasitic geohelminths toxicity among geophagous pregnant women: a case study of Nakuru Municipality, Kenya. Environmental Geochemistry Health 2016; 38: 123-31

Ngole-Jeme VM et al: An analysis of human exposure to trace elements from deliberate soil ingestion and associated health risks. Journal of Exposure Science and Environmental Epidemiology 2018; 28: 55-63

Young SL et al: Why on earth?: Evaluating hypotheses about the physiological functions of human geophagy. Quaterly Review of Biology 2011; 86: 97-120

Johns T: With Bitter Herbs They Shall Eat It. University of Arizona Press, Tucson 1990

Diamond JM: Dirty eating for healthy living. Nature 1999; 400: 120-121